Zekâ geriliği; çocuğun kronolojik yaşına uygun bilişsel düzeyde olmaması anlamına gelir. Yani bu durumda çocuk yaşına uygun bilgi sahibi olma, kendini ifade etme, soyutsal gelişim, beceri geliştirme ve sonuca ulaşma gibi alanlarda belirgin olarak sorun yaşar.
Mental retardasyon gelişim döneminde ortaya çıkarak uyum ve öğrenme sağlama işlevlerinde bazı sınırlamaların ortaya çıkmasına neden olan, ortalamanın altında zekâ seviyesine sahip olma ile karakterize edilen bir zekâ geriliği durumu olarak nitelendirilir. Zekâ geriliği olan bireyler, toplum içerisinde bağımsız şekilde yaşayabilir ve farklı düzeylerde istihdam edilebilirler.
Zekâ geriliğinin şiddetine bağlı olarak zekâ geriliğinin evreleri değişiklik gösterir. Basit bir zekâ geriliğine sahip olan bireyler rutin hayatlarını belli düzeyde devam ettirilirken, ileri düzeyde ağır zekâ geriliği yaşayan bireylerde günlük görevleri tamamlamak için bile eğitim ve destek gerekli olabilir.
Zekâ düzeyi farklı zekâ testleri uygulanarak elde edilir. Çocuğun yaşına ve duyusal gelişimine uygun bazı değerlendirme testleri ile detaylı olarak değerlendirilir. İQ (İntelligence quotient) ismi verilen sayısal değer, çocuğun zekâ bölümünü net bir şekilde gösterir. 70 altında çıkan değerler ise zekâ geriliği olarak nitelendirilir.
Zekâ geriliğinin ilk başlama dönemi, retardasyona neden olan faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterir. Genel olarak zekâ geriliği, doğumdan önce, doğum sırasında ya da çocukluk döneminde beyin gelişimini bozan bir durum ya da olaydan kaynaklanabilir. Zekâ geriliğine neden olan faktörlerden bazıları ise şu şekilde sıralanabilir:
Zekâ geriliği tanısı için ilk ve en önemli adım kapsamlı olarak hasta ve aile öyküsünü dinlemektir. Zekâ geriliğinden şüphelenen bireyin anne karnındayken annenin sağlık durumunun değerlendirilmesi, hamilelik sırasında alkol, uyuşturucu ya da tütün kullanımına dair sorular soruları, gebeliğin ne kadar sürdüğü, erken doğum olup olmadığı, doğumun süresi ve seyri hakkında detaylı bilgi alınması zekâ geriliği teşhisinde önemlidir.
Zekâ geriliğinin en belirgin nedeni, kişinin zihinsel olan süreçlerinin kendi akranlarına göre ortalamanın altında kalması olarak ifade edilebilir. İlk başlama dönemi, neden olan etkenlere göre değişiklik gösterebilir. Zekâ geriliğinin nedenleri şu şekilde sıralanabilir:
Doğum öncesi: Down sendromu, yetersiz ve kötü beslenme, zehirlenmeler ve bulaşıcı hastalıklar,
Doğum sırası: Prematüre doğum, menenjit, kafa travması ya da geç doğum,
Doğum sonrası: Çocuk ihlali ya da istismarı, kafa travması ya da kurşun zehirlenmesi olarak sıralanabilir,
Tıbbi ve biyolojik: Gebelik bozuklukları, beyne doğumda oksijen gitmemesi ve kromozom anomalileri,
Psikososyal durumlar: Davranışsal, sosyal ve eğitsel etkenler.
Zekâ geriliğinin belirtileri; bebeklik döneminde gelişimin normalde farklı ilerlemesi, gevşek ya da spastik kas tonusu, işitsel ya da görsel yanıt eksikliği ve yetersiz emme olarak varlığını gösterebilir. İlerleyen zamanlarda ise oturma ve yürümeden motor gecikmeler, davranış ve dil anormallikleri belirgin olması ile zekâ geriliği kendini göstermeye devam eder.
Genel olarak çocukluk döneminde ortaya çıkan zekâ geriliği; en belirgin belirti olarak düşünme anlamada zorluk şeklinde kendini gösterir. Hafiften ileri düzeye kadar zekâ geriliği belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
Buna bağlı olarak:
Doğumsal anomaliler: Bebeğin zihinsel ve fiziksel gelişiminde bozukluk oluşturan durumlardır,
İşitme ve görme kaybının yanı sıra konuşma bozuklukları: Çocuğun bu alanlarda yaşıtlarının altında kalmasıdır. Görme, duyma ve konuşmada sorunlar kendini gösterir,
İstemsiz ve ani sarılma: Zekâ geriliği yaşayan çocuklar zaman ve yer fark etmeksizin temas ve dokunma isteği duyar,
Kafa ve yüz bölümünde görsel farklılık: Anormal görünen basık düzleşen burun ve kulaklar gibi bazı yapısal değişiklikler olabilir,
Serebral palsi ve epilepsi nöbetleri: Çocukluk döneminde başlayan gelişim bozuklukları, serebral palsi ve epilepsi nöbetleri ile doğrudan ilişkilidir. Bu durumda zekâ geriliği belirtileri ortaya çıkabilir,
Uyaranlara karşı hareketsizlik ya da aşırı tepki: Çevrede meydana gelen olaylara bağırma ve çığlık gibi yüksek tepkiler verebilir ya da tepkisiz şekilde kalabilir,
Dikkat dağınıklığı ve hiperaktivite: Odaklanma süresi çok kısa olan bu çocuklarda olağan dışı hareketler ve anormal derecede aktiflik görülebilir,
Öğrenme güçlüğü: Konuşma, dinleme, okuma ve yazma gibi önem arz eden yeteneklerin kullanımında zorluk yaşayabilirler.
Bebek ve yetişkinlerde zekâ geriliği belirtilerini dikkatli şekilde inceleyerek bir sınıflandırma yapılır. IQ testi sonucuna göre zekâ geriliği dereceleri şu şekilde sıralanabilir:
Arada sırada bir takım bozulmaların görüldüğü ve rutinlerin rahatlıkla yerine getirebildiği hafif zekâ geriliği özür oranı %25, günlük yaşam aktivitelerini destek alarak gerçekleştiren bireylerin orta zekâ geriliği özür oranı ise %70’dir. Yetişkin ya da bebelerde zekâ geriliği dereceleri özellikleri şu şekilde sıralanabilir:
Zekâ geriliği teşhisi konurken çok kapsamlı bir aile ve hasta öyküsü talep edilir. Bireyin anne karnındayken sağlık durumu hakkında bilgi sahibi olunur. Hamilelik sürecinde alkol, tütün ya da uyuşturucu gibi maddelerin kullanımına dair sorular sorulabilir. Gebelik süresi; erken doğum olup olmadığı, doğumun süresi ve durumu gibi bazı detaylı araştırmalar yapılır. Bebek ya da yetişkinlerde zekâ geriliği belirtileri kendi içinde birçok farklı belirti ile kendini gösterebilir. Bu nedenle bu konuda uzman bir doktora başvurmak da fayda vardır. Zekâ geriliği testi; durumun değerlendirilmesi ve sonrasında uygun tedavi yöntemlerinin hayata geçirilmesine yardımcı olur. Bu yöntem zekâ geriliği seviyesini belirleyerek tedavi aşamasında bir rehber olarak görev alır.
Zekâ geriliği tedavisi; durumun ortaya çıkaracağı olumsuz durumları azaltmak üzere uygulanır. Bireyin bağımsızlık düzeyleri artırılarak uyum becerilerinin geliştirilmesi hedeflenir. Zekâ geriliği tedavisi için uygulanabilecek bazı yöntemler şu şekilde sıralanabilir:
Ağır, ileri, orta ya da hafif zekâ geriliği fark etmeksizin bireylerin günlük yaşam aktivitelerini yaptırmak için yapılması gereken bazı öneriler vardır. Bireyin durumuna göre birçok farklı görev verilebilir. Bu anlamda günlük yaşam için bazı tavsiyeler şunlardır:
Zekâ geriliği, bireylerin bilişsel süreçlerini olumsuz anlamda etkilediğinden zor bir durum olarak kabul edilir. Öğrenme güçlüğü ise bu süreçlerin içerisinde zorluk veren alanlardan biridir. Çocuk okul hayatında standart eğitim sisteminin beklediği performansı sergileme ve daha birçok sorunla karşı karşıya kalır. Bu yüzden anne ve babası tarafından zekâ geriliği durumu yaşadığından şüphe duyulan çocukların zekâ testine girmesi ve sonuca bağlı olarak gerektiğinde özel eğitimden faydalanması gerekir.
Teta Clinic; söz konusu zekâ geriliği testi ve diğer test çeşitleri olduğunda üst düzey kalite standartlarında hizmet prensibi ile en doğru sonuçlara ulaşmanızı ve nitelikli özel eğitimden faydalanmasını sağlayan profesyonel bir kurum olarak karşınıza çıkar. Teta Clinic kalitesini deneyimlemek ve çocuğunuz için sağlıklı bir adım atmak istediğinizde web sitemizi ziyaret edebilir ve alanında uzman ekibimizle irtibata geçebilirsiniz.
